Brandstof: Documentaire Klassen, in gesprek met maker Ester Gould

Sommige kinderen worstelen met hun thuissituatie, anderen gaan gebukt onder prestatiedrang. Gelukkig zijn er betrokken leraren, de mentor, de bestuurder en de wethouder. Maar is dat genoeg?

Al 15 jaar komen Ester en Sarah in de Amsterdamse Vogelbuurt, een van de armste wijken in Nederland. Daar ligt ook de oorsprong van Klassen. ‘In onze serie Schuldig volgden we mensen met schulden. Ouders Ron en Ramona raakten hun huis kwijt en trokken met hun kinderen en schoonmoeder noodgedwongen in bij haar ouders. In die turbulente periode zat oudste zoon Dion in groep 8.’ Dat jaar brengt de Onderwijsinspectie een waarschuwing uit over kansenongelijkheid in het onderwijs. Deze statistische realiteit wilden Ester en Sarah onderzoeken. Welke rol speelt de plaats van je wieg, opgroeien met ouders met een laag opleidingsniveau? ‘Wonder boven wonder krijgt Dion een havoadvies. Dat was zo hoopvol. Vervolgens waren we benieuwd: zou hij het volhouden?’ vertelt Ester.

Voorbereiding op het filmen

Hiermee ontstond het format voor Klassen. ‘Wij wilden de kansenongelijkheid onderzoeken bij echte kinderen en echte scholen in Amsterdam-Noord.’ Voordat er met filmen kon worden begonnen, is er uitvoerig research gedaan. ‘Over de voorbereiding hebben we wel anderhalf jaar gedaan. We wilden weten waar we het over hadden, praatten over kansenongelijkheid met wetenschappers, oud-minister van onderwijs en gepensioneerde docenten om grip te krijgen op de problematiek. Ook moesten we vertrouwen opbouwen bij schoolbesturen, schoolleiders, docenten, leerlingen, klasgenoten en ouders. In de periode van filmen zouden we een heel schooljaar lang, heel vaak langskomen, dat is natuurlijk best spannend voor een school en schoolbestuur. We hebben er vervolgens nog eens zes maanden over gedaan om de hoofdpersonen te bepalen.’

Verhaallijnen en de eigenheid van elke leerling naar voren brengen

In overleg met de leerkrachten zijn leerlingen geselecteerd. Ester en het team hadden een schets van typen leerlingen die zij zochten. ‘Voor je het weet praten mensen in termen als zwarte en witte school. Uit die hoek wilden we discussie wegkrijgen. Ongelijke kansen hebben veel meer te maken met sociale en financiële achtergronden van de ouders. We hebben met de leerkrachten gesproken welke kinderen interessant zouden zijn, zij hebben ons de weg gewezen.’

 Londen & Het Nationaal Ballet

‘In Londen bezoekt een Nederlandse delegatie voormalige achterstandsscholen die zijn omgetoverd tot de beste van het land. Dat is een proces van 15 jaar geweest. Deze leerlingen komen uit wijken die bekend stonden om knivings. Zij presteren nu fantastisch. En hoe komt dat?’

In het fragment zien we in een Engels klaslokaal hoe 11-jarigen het boek Animal Farm analyseren en bespreken. Een pittig boek voor die leeftijd en in een strengere setting dan we in Nederland gewend zijn, horen we in de discussie van de Nederlandse delegatie na afloop op het parkeerterrein.

 ‘Dit fragment laat zien dat we in Nederland enorm veel nadruk leggen op persoonsvorming. Maar wat Sarah en ik in onze research heel veel hebben gezien, en waar ik me persoonlijk aan kan ergeren, is dat de lat lager wordt gelegd ómdat het een vmbo is, of omdat men een lage verwachting heeft van kinderen uit bepaalde wijken. In kansarme wijken pakt dat denk ik helemaal verkeerd uit. Ik vind het haast discriminatie. Leg die lat hoger. Er is geen enkele reden om te veronderstellen dat, omdat je geen gymnasiast bent, je geen complexe verhalen kunt volgen. De lat gaat op heel veel gebieden omlaag en dat vind ik onterecht en oneerlijk. Voor cultuureducatie slaat dit de spijker op de kop. Kwaliteit moet een rol spelen!’

 In een ander fragment gaat groep 8 van basisschool De Windstreek naar het Nationaal Ballet voor een voorstelling over Frida Kahlo. ‘Juffen Astrid en Jolanda hebben een fantastische manier om de nieuwsgierigheid van hun leerlingen aan te zwengelen. Zij gaan daar niet gewoon heen, ze werken volgens het idee dat het niet leuk is om dom te zijn. Dus bouwen ze een bezoek aan het ballet op allerlei manieren op. De kinderen krijgen een balletworkshop, er worden lessen en een grej of the day gegeven om nieuwsgierig te maken over Frida Kahlo.’

 Met deze grej of the day krijgen kinderen aan het einde van een schooldag een raadsel mee naar huis. Thuis kunnen ze googelen en hun ouders vragen om mee te denken. De volgende ochtend krijgen de leerlingen in een microles van 15 minuten het antwoord.

 ‘En wat ik dan zie is dat de balletvoorstelling een hoogtepunt is voor de leerlingen. Dan kijk je naar andere schoolklassen die daar zitten, en die zijn aan het klieren. Het bezoek voorbereiden is zo waardevol! Daarmee voed je enthousiasme. Zonder die goede aansturing zou diezelfde klas een klierklas zijn waar je helemaal gek van wordt. Ze zijn braaf omdat de leerkrachten dit enorm voorbereid hebben, waardoor de leerlingen zich niet dom voelen tijdens het bezoek. Ze geven kennis, trekken lijnen tussen de grejs of the day en wat ze behandelen bij geschiedenis en de uitjes – daar zitten altijd lijnen tussen, allemaal verschillende invalshoeken.’

 De besproken fragmenten komen uit aflevering 4: Het begint thuis. Terugkijken kan op NPO Start: https://www.human.nl/klassen/kijk/afleveringen/aflevering-4.html

Deze lezing is op 14 april 2021 aangeboden tijdens Brandstof, Noordelijk Festival Cultuureducatie georganiseerd door Stichting Kunst & Cultuur (K&C) en Compenta.