"Ik heb nog steeds contact met mensen die ik jaren geleden gefilmd heb"

Leestijd ca. 5 minuten

Filmhub Oost

Manon van der Sluijs is researcher van de veelbesproken documentaireserie Klassen, waarin schrijnend duidelijk wordt dat de schoolcarrière van veel kinderen bepaald wordt door hun afkomst en achtergrond. Het was een intensief en langdurig proces. "Waar mensen vaak niet bij stilstaan is dat je echt een band opbouwt met de hoofdpersonen wanneer je zo’n lange tijd betrokken bent; wat je in de serie ziet is natuurlijk maar een deel van wat er speelt." Manon zal haar ervaringen delen in onze FilmUP #4 op donderdag 4 maart, maar we spraken vooraf al even met haar.

Regisseurs Ester Gould en Sarah Sylbing ontwikkelden het idee en schreven het filmplan, maar Manon is vanaf het begin tot het einde betrokken geweest bij het ontstaan van de serie. Toen de financiering rond was, is Manon op zoek gegaan naar inhoudelijke verhaallijnen: kinderen, docenten, mentoren en schoolbesturen die het verhaal van de strijd voor gelijke kansen in het onderwijs treffend zouden kunnen vertellen. "Veel filmmakers bedenken een plan en zoeken dan mensen die in dat filmplan passen, terwijl je juist in de beginfase moet openstaan voor andere wendingen of invalshoeken."

Manon maakte eerder met hetzelfde team de serie Schuldig. Voor Klassen sloot Daan Bol aan als derde regisseur; iedere regisseur filmde een aantal kinderen. Manon hield alle regisseurs en dramaturge Chris Westendorp op de hoogte van de ontwikkelingen in de levens van de personages, zodat ze in samenspraak scènes en filmdagen konden bepalen.

Wat was de grootste uitdaging in het maakproces?

"De eerste grote uitdaging was dat ik op voorhand moest inschatten welke kinderen interessante hoofpersonen zouden zijn. De basisschoolkinderen zocht ik al in groep 7 en je weet natuurlijk nooit hoeveel en op welke manier ze zich dat schooljaar zullen ontwikkelen. Daarnaast was het heel lastig om in deze vaak kwetsbare gezinnen genoeg vertrouwen te winnen om als filmploeg bij alle betekenisvolle momenten toegelaten te worden. Je hebt niet alleen met de kinderen te maken, maar ook met complexe gezinssituaties, docenten, mentoren en schoolbesturen. Zij moeten allemaal achter ons staan om het project te realiseren."

"Bovendien werden we midden onze filmperiode overvallen door corona. Mijn belangrijkste zorg was om de kinderen niet uit het zicht te verliezen; ik heb nog nooit zoveel gebeld als in die periode en ging langs de deuren om toch op afstand nog even te kunnen horen hoe het met iedereen ging. Het was enorm zoeken naar wat wel en wat niet kon. We vroegen kinderen zelf opnames te maken en filmden de kinderen bij hun voordeur of op het balkon. We hebben daardoor wel bijzondere beelden kunnen maken die goed weergeven hoe die kloof tussen kansrijk en kansarm alleen maar groter werd."

Wat heeft de meeste indruk op je gemaakt?

"Waar mensen vaak niet bij stilstaan is dat je echt een band opbouwt met de hoofdpersonen wanneer je zo’n lange tijd betrokken bent. Wat je in de serie ziet is natuurlijk maar een deel van wat er speelt. Ik ben tijdens het maakproces dag en nacht bereikbaar; wanneer onverwachtse dingen gebeuren moet je snel kunnen schakelen. Ik werd gebeld toen Anyssa’s opa overleed en toen Gianny ineens vastzat. Juist die vertrouwensband maakt dat je soms hele schrijnende situaties van heel dichtbij meemaakt. Ik heb er regelmatig slapeloze nachten van gehad. Het is belangrijk om de realiteit te laten zien in de serie, maar je wil bovenal dat het goed gaat met de kinderen en hun ouders."

Hoe gaat het nu verder?

"Ik blijf betrokken na iedere documentaire waarvoor ik research heb gedaan. Ik heb nog steeds contact met mensen die ik jaren geleden gefilmd heb; dat is een keuze, maar ik vind dit zelf heel fijn. Ik heb met de kinderen in Klassen echt een band opgebouwd en ik blijf hen volgen en zien. We hebben bovendien afgesproken dat ik samen met de regisseurs contactpersoon blijf wanneer er bijvoorbeeld een vraag is voor een interview met (een van) de kinderen. We leggen ze eerst goed uit waarover het gaat en polsen of ze ervoor openstaan. Ik probeer ze een beetje te beschermen; we willen niet dat ze allerlei mensen ongevraagd op hun dak krijgen. Dit geldt ook voor de docenten, mentoren en schoolbesturen, al kunnen zij die inschatting natuurlijk makkelijker maken en zelf beslissen."

Wat vind je van de reacties die de serie ontving?

"We hebben de verhaallijnen en personages in de serie zo gezocht dat je van iedereen zou kunnen gaan houden. Maar toch blijft het altijd spannend. Ik had niet verwacht dat het zoveel emoties en herkenning bij mensen op zou roepen. Iedere week werden we overspoeld met reacties van mensen die ontroerd waren of zelf een moeilijk onderwijstraject hebben moeten doorlopen. Ik vind het geweldig om in de recensies te lezen dat de kinderen en de strijders voor gelijke kansen zo omarmd worden. Ook in de onderwijswereld en politiek heeft het veel losgemaakt; heel goed dat er naar aanleiding van de serie meer debat is ontstaan over hoe we het onderwijssysteem kunnen verbeteren in Nederland."

Je geeft ook workshops en masterclasses. Wat is de belangrijkste les die je de deelnemers meegeeft?

"Dat is bijna onmogelijk om kort samen te vatten… Ik neem filmmakers mee in het gehele maakproces. Hoe en waar doe je onderzoek naar mogelijke verhaallijnen? Waar let je op bij het zoeken naar hoofpersonen en wat maakt iemand geschikt? Hoe bouw je de vertrouwensband op die nodig is om dichtbij te komen? Hoe houd je de regisseurs op de hoogte van mogelijk interessante ontwikkelingen en hoe bereid je een filmdag voor? Maar een van de belangrijkste dingen die ik meegeef is: ga achter je computer vandaan! Ga op pad, de straat op; praat met mensen en luister goed. Om dit vak goed te kunnen doen moet je oprecht geïnteresseerd zijn in mensen. Veel filmmakers bedenken een plan en zoeken dan mensen die in dat filmplan passen; soms bijten ze zich dan teveel vast in wat ze al bedacht hebben, terwijl je juist in de beginfase moet openstaan voor andere wendingen of invalshoeken. Al onderzoekend in het veld word je vaak verrast; daar moet je voor leren openstaan."

Waar ligt volgens jou de kracht van film?

"Film heeft de kracht om emoties en moeilijkheden bloot te leggen en dichterbij te brengen. En film kan een maatschappelijk thema een gezicht geven. Schuldenproblematiek en kansengelijkheid in het onderwijs zijn abstracties waarbij mensen vaak niet meteen een beeld hebben. Maar als je gaat meeleven met Dennis, de dierenwinkeleigenaar in Schuldig, krijg je inzicht in hoe zijn leven eruitziet en wat schulden met een mens kunnen doen." Door het filmen van het leven van Anyssa en in scènes te laten zien welke problemen zij op haar pad krijgt, kun je veel beter inzichtelijk maken wat een veelkoppig monster die kansengelijkheid eigenlijk is. Daar ligt de kracht van film: het creëert begrip."

Deel artikel op

Bekijk ook eens

Bekijk alle artikelen
Volg ons op