Verslag: Filmdetective Loes op vso De Monoliet

De leerlingen hebben ze zojuist aan hun praktische opdracht gewerkt. Sommigen zitten nog in kleine groepjes bij elkaar, anderen zitten alleen met hun oortjes in. “Telefoons van tafel, boterhammen terug in je tas en doe allemaal je oortjes uit”, verzoekt de lerares, “we gaan film bespreken”.

Gelijkheid

Loes begint de les door het onderwerp te introduceren en de leerlingen te vragen naar hun associaties bij ‘Gelijkheid’. Een mondige leerling trapt af: “Je bént nooit gelijk als iemand anders, maar je moet wel gelijk behandeld worden.” Maar gebeurt dat ook? Krijgt iedereen in onze samenleving dezelfde behandeling? Daarover gaan de leerlingen met elkaar in gesprek, om alvast een kijkrichting te krijgen voor de twee films. Ze verschillen van inzicht of je in Nederland er misschien last van hebt wanneer je een niet-Nederlandse achternaam hebt (“Weet je nog dat we het laatst hadden over discriminatie met je stage? Dat gaat hier ook over”, legt de lerares uit), of vrouw bent, of niet-hetero.

Direct wordt duidelijk dat het zo’n groot onderwerp is, dat een gesprek erover al snel vrij abstract wordt. De leerlingen zijn het met elkaar eens dat in principe iedereen dezelfde behandeling verdient.

Maar wat betekent het in de praktijk als ieder mens altijd en overal dezelfde behandeling zou moeten krijgen? Dat laat de eerste korte film ‘Valt een man uit de lucht’ scherp zien – het is een zwarte komedie waarin een Nederlands echtpaar ineens een onbekende man die geen Nederlands spreekt (een vreemdeling, een vluchteling?) gewond in hun achtertuin aantreft, nadat die letterlijk uit de lucht is komen vallen.

Zwarte humor

Voor het kijken van de film stelt Loes vast welke verwachtingen zij hebben op basis van wat materiaal vooraf. Eerst bespreken ze de filmposter, dan de titel, dan een still uit de film. “Wie zie je? Hoe denk je dat ze gaan reageren? En waarom denk je dat?”. De titel geeft al veel weg, de still laat duidelijk een man en een vrouw zien die in het huis met de tuin lijken te wonen.

Maar gaat het echt zo eenvoudig worden als dat beeld en de titel suggereren? De leerlingen kunnen het niet zo goed geloven. Enigszins argwanend bekijken ze de film. Er wordt niet hardop gelachen om de donkere humor. Tijdens het bespreken merk je de verwarring bij de leerlingen: is het grappig bedoeld of bloedserieus? En waarom reageren de personages zo raar? Je belt toch gewoon de ambulance als er iemand zwaargewond in je tuin ligt?

Loes helpt ze hun gevoelens en gedachten te verwoorden en te analyseren wat er precies in de film zit dat die uitwerking heeft. Ze reikt hen de sleutel aan van het begrip ‘absurdisme’ – helpt dat hen hun ongemakkelijke gevoel te onderzoeken? En ze legt uit dat een verhaal daardoor soms niet over de werkelijkheid gaat, maar (ook) een symbolische betekenis heeft. Wat is er in deze film nu precies zo raar en waarom zouden de makers daarvoor gekozen hebben bij dit onderwerp? Wat zouden de makers willen zeggen, wat zou de boodschap kunnen zijn?

Een leerling zegt dat allebei de personages een kant vertegenwoordigen in het dilemma en dat hij allebei de kanten wel snapt, “maar ik zou alsnog wel gewoon een ambulance bellen”. Iemand anders vult aan: “Ik zou helpen, maar daarna zou ik wel willen dat die persoon uit mijn tuin weg gaat”. Op de vraag hoe de film helpt om het te hebben over ongelijke behandeling, blijven de leerlingen steken.

Filmdetective

De filmdetective helpt de leerlingen dus om de gevoelens en gedachten die bij het kijken van de film opkomen, te leren verwoorden en te koppelen aan de filmische elementen. Waarom en wanneer ‘raakt’ een film je precies? En wat voor keuzes hebben de filmmakers gemaakt, om dat effect bij jou te kunnen bereiken? Is het de volgorde van scènes, bepaalde muziek onder een beeld, een vertraging, een perspectiefwisseling, het plotseling scherpstellen op een gezicht? Soms lukt het om in de les wat dieper in te gaan op een bepaald aspect van het filmmaken, soms blijft het wat algemener bij een beschrijving van het plot, de personages en de vertelling.

Plottwist

Het echt speurwerk waartoe filmdetective Loes aanzet, wordt goed duidelijk bij de tweede film. Deze korte film ‘Anders’ leidt ze niet eerst in met een paar vragen over het overkoepelende onderwerp, omdat er een belangrijke plottwist inzit die ze niet wil verraden. Deze keer is het een stuk onrustiger in de klas tijdens het kijken. Als in één van de eerste scènes een personage “sukkeltje” zegt, veren de leerlingen op en grinniken naar elkaar. Het is duidelijk een dramafilm, waarin je één personage, de tiener Alex, volgt in een worsteling. Je voelt dat er iets existentieels aan de hand is, maar krijgt als kijker niet alle informatie om te bepalen wat het precies is. Tijdens een scène waarin de emotionele spanning oploopt, reageren de leerlingen zachtjes. “Waarom loopt hij nu niet weg? Waar gaat hij heen?”. Dan komt er een grote plottwist en roepen twee leerlingen vol frustratie: “Wie is het nou?!?”. “Daar gaan we het zo over hebben” stelt Loes ze gerust en moedigt ze aan verder te blijven kijken. Na het verrassende einde buitelen de jongeren over elkaar heen om te zeggen wat ze van de plottwist vonden. “Het is gewoon raar”. “Ik dacht dat ze er naartoe werkten dat de hoofdpersoon homo was, maar dat was het toch niet”.

De filmdetective vraagt wat er in de film zat dat hen dat gevoel gaf. En wat er dán wel aan hand was. Een leerling vat het verhaal dat over een jonge transgender blijkt te gaan treffend samen: “Dat die guy een jongen wil zijn”. Aan de hand van specifieke scènes, teksten of beelden bespreken ze wat transgender zijn inhoudt, hoe vrienden, familie en klasgenoten kunnen reageren en op welke manier dat met gelijkheid te maken heeft.

Loes vraagt ook of de film hen geraakt heeft. De leraar geeft aan dat het haar geraakt heeft om te zien hoe iemand in die specifieke situatie zich voelt en hoe de omgeving daarmee omgaat. Een leerling geeft aan dat het hem niet zo boeit, omdat hij er niet mee te maken heeft, maar dat het hem tegelijkertijd wel inzicht geeft in hoe het voelt om zo te zijn.

“Iets serieus bespreek ik liever niet met humor”

Afsluitend vraagt Loes hoe de leerlingen de les hebben ervaren. Of ze, wanneer ze een film kijken over moeilijke onderwerpen, liever hebben dat het onderwerp wordt behandeld met humor of juist met drama. Daar zijn ze het allemaal roerend over eens. “Iets serieus bespreek ik liever niet met humor.” “En waarom niet?”, wil Loes weten. “Moet ik altijd uitleggen waarom?”, vraagt de leerling geërgerd. “Ik vond deze films niet grappig én niet boeiend”, vat een ander bot, maar eerlijk samen.

Toch ziet de docent het na afloop anders, wanneer ze met Loes één-op-één de filmdetectiveles nabespreekt. Juist de zwart-komische keiharde vertelstijl van de eerste film vindt ze goed aansluiten bij wat haar leerlingen nodig hebben om aan het denken te worden gezet en ook zij hoorde ze reageren en met elkaar fluisteren.

Dus ook al doen leerlingen net alsof ze het vreselijk saai vonden, zij denkt dat het absoluut een goede filmkeuze was en dat deze bespreking haar gaat helpen in andere lessen waarin ze het wil hebben over ongelijkheid, discriminatie en verharding.