Hoe ziet het filmeducatie aanbod er op dit moment uit? Is dit toereikend voor het speciaal onderwijs? Zijn er mogelijkheden om het aanbod fysiek en conceptueel toegankelijker te maken voor deze diverse doelgroep leerlingen? Met deze vragen gingen we een schooljaar aan de slag.
Graag delen wij een aantal gedeelde lessen en willen wij jou een kijkje geven in het proces.
Kracht van verbeelding
Tijdens de kennismakingssessie in september spreken we onderzoeker Theisje van Dorsten die onderdeel was van het onderzoek Speciaal Verbeeld. Hierin werd bestudeerd welke rol kunsteducatie kan spelen in de ontwikkeling van het verbeeldende vermogen van kinderen met een licht verstandelijke beperking. Het onderzoek laat zien dat een balans tussen veiligheid en uitdaging van belang is om leerlingen in een kunstles te motiveren om buiten de gebaande paden te treden. Een les die de verbeelding aanspreekt is een les met een duidelijke opbouw en structuur, die leerlingen tegelijkertijd de vrijheid biedt om het eindresultaat zelf in te vullen. Van belang is daarom dat de lesopdracht een open karakter heeft die, zowel de leerling als de kunstdocent aanspoort om flexibel na te denken.
Een belangrijke doelstelling op het speciaal onderwijs is om leerlingen te ondersteunen in het vergroten van zelfinzicht en zelfvertrouwen. Dit zijn leerlingen die door de consequenties van hun beperking een doorgaans meer afgeschermd leven leiden dan hun leeftijdsgenoten op het reguliere onderwijs. Ze kunnen zich minder vrij bewegen in de buitenwereld (fysiek en/of mentaal) en dit heeft invloed op de manier waarop ze naar zichzelf kijken en hun positie in de samenleving.
Kunstonderwijs dat leerlingen introduceert tot hun eigen vindingrijkheid en creativiteit kan daarom bijdragen aan een positievere relatie tussen de leerlingen en de wereld buiten de schoolmuren.
Jezelf laten zien aan de buitenwereld
Dit werd beaamd door Dirk Monsma. Dirk heeft zich de afgelopen jaren gespecialiseerd in kunst- en cultuuronderwijs voor leerlingen in het speciaal onderwijs. Hij is tevens schrijver van het boek Fluisterzacht en Haarzuiver en voormalig directeur van Stichting Kunstzinnige Vorming Rotterdam (SKVR).
Dirk benadrukte tijdens onze tweede bijeenkomst het belang van kijken naar het kind, niet enkel binnen, maar ook buiten de context van school. Kunst is in de eerste plaats een vorm van expressie die kinderen kunnen inzetten om zichzelf aan de buitenwereld te laten zien. Zeker kinderen op het speciaal onderwijs die een meer afgeschermd leven leiden, hebben baat bij het leren van vormen waarop ze hun persoonlijkheid en interesses kunnen uitdrukken. Film en beeldende kunst zijn bij uitstek geschikte vormen voor een doelgroep die taal vaak als struikelblok ervaart.
Het maakproces staat centraal
Ook bij Stichting Tamino staat de emotionele ontwikkeling van de leerling centraal. Stichting Tamino ontwikkelt culturele programma’s voor leerlingen in het voortgezet speciaal onderwijs (12 - 20 jaar) en zet zich in voor het vergroten van de toegang tot de cultuur voor jongeren met een beperking. Directeur Tanja van Dijk sloot aan bij de werkgroep sessie in december en legde uit: “Tamino is opgericht om te laten zien dat deze jongeren meer kunnen en over meer creativiteit beschikken dan hun omgeving soms van hen verwacht”. In de programma’s van Tamino zijn de leerlingen daarom altijd makers en is het maakproces, niet zozeer het eindresultaat, de focus. De leefwereld van leerlingen op het speciaal onderwijs wordt beperkt door grenzen die ze zichzelf opleggen of die door hun omgeving worden opgelegd. Door leerlingen de mogelijkheid te geven om zich door middel van creativiteit te ontwikkelen, probeert Tamino het zicht van deze leerlingen op zichzelf en de wereld om hen heen vergroten.
De Koetsveldschool
Om de opgedane kennis te vergelijken met de praktijk bezochten we in het najaar De Koetsveldschool in Den Haag. De Koetsveldschool biedt speciaal onderwijs aan leerlingen die zeer moeilijk leren (ZML) (cluster 3). We kregen de kans om een ochtend mee te kijken, in het bijzonder bij een kunstles.
Al snel werd duidelijk dat structuur en voorspelbaarheid een belangrijke pijler is bij de Koetsveldschool. Leerlingen zijn bekend met de lesopbouw en nieuwe elementen worden rustig geïntroduceerd. Ook worden onnodige “prikkels” vermeden; materialen die bijv. niet worden gebruikt tijdens een les worden opgeborgen tot het moment dat ze wél worden gebruikt, zodat leerlingen niet worden afgeleid. Het creëren van rust geeft vervolgens ruimte aan het creatieve proces. Een verrassing is in de meeste gevallen beter te vermijden. Dit leidt al snel tot onnodige verwarring en onzekerheid.
Daarnaast is het belangrijk rekening te houden met verschillende leerniveaus binnen één klas. Taal is voor sommige leerlingen een obstakel. Als programmamaker of kunstdocent is het van meerwaarde om verschillende (ook visuele) hulpmiddelen in te zetten bij het uitleggen van de les om zo elke leerling een kans te geven om deel te nemen en de les na afloop te verlaten met een positief gevoel over zijn of haar eigen kunnen.
Lesprogramma’s
Sinds dit voorjaar zijn we aan de slag met het vertalen van de opgedane kennis naar lesprogramma’s. Stichting Kunstzinnige Vorming (SKVR), Internationaal Filmfestival Rotterdam (IFFR) en Art-S-Cool zijn onderdeel van de werkgroep en hebben de uitdaging aangenomen om elk een programma te ontwikkelen dat past binnen hun aanbod en op maat is gemaakt voor leerlingen in het speciaal onderwijs, in het bijzonder voor leerlingen in cluster 3 en 4:
Cluster 1: blinde en slechtziende leerlingen
Cluster 2: dove en slechthorende leerlingen of leerlingen met een taal-spraakontwikkelingsstoornis
Cluster 3: leerlingen met een lichamelijke en/of verstandelijke beperking, zeer moeilijk lerende leerlingen en langdurig zieke leerlingen.
Cluster 4: zeer moeilijk opvoedbare kinderen, leerlingen met psychiatrische stoornissen of ernstige gedragsproblemen
Deze programma’s hopen we na de zomervakantie voor het eerst met schoolklassen te testen!
Ben je geïnteresseerd in de inhoud van deze programma’s en de resultaten van deze testsessies, houdt deze pagina of onze sociale media dan in de gaten. In de komende maanden geven we ook verdere inkijk in de kennis die we in samenwerking met experts als Stichting Onbeperkt Genieten, SLO en LKCA hebben opgedaan.
