Met het vak Audiovisuele Vormgeving (AV) zit film stevig verankerd in het curriculum van het Alberdingk Thijm College voor havo, vwo en gymnasium. Maar ook binnen andere vakken - van Duits tot Aardrijkskunde- werken leerlingen met film.
Op het Alberdingk Thijm College (ATC) in Hilversum is Audiovisuele Vormgeving een examenvak. Henk Huibers, docent Audiovisuele Vormgeving vertelt hoe het vak is ingevuld, docent beeldende vorming Birgit Matschullat gaat in op uitdagende lessen voor eerstejaars waarin film en beeldend samenkomen en rector Eelke de Boer licht toe waarom film goed bij het profiel van de school past.
De start van het lesgeven over film werd meer dan twintig jaar geleden gemaakt, dus het ATC was er vroeg bij met lesgeven over film. "Verwonderlijk is het niet, zegt rector Eelke. "Hilversum wordt de mediastad genoemd, dus die connectie is er. Voor ons als school -maar ook voor de leerlingen, waaronder kinderen van mediamakers- voelt het daarom logisch dat film een belangrijke plek heeft binnen het curriculum."
Brede ontwikkeling
In de jaren 1920 werd de school opgericht voor de katholieke middenstand. Vanaf medio jaren 1970 is de school losser van de kerk gaan staan. Waar altijd veel belang aan is gehecht, is een brede ontwikkeling. "Je middelbare-school-tijd gaat ook over het ontdekken van je talenten en waar het voor jou echt om gaat, in je eigen leven en de wereld om je heen."
Daarom is het curriculum van het ATC erop gericht dat leerlingen zich op meerdere manieren kunnen leren uiten- via muziek en drama en later dus ook via film. Met ruim tweeduizend leerlingen kan het vakaanbod breed zijn. In jaar drie wordt de mogelijkheid geboden om het vak Audiovisuele Vormgeving te kiezen als 'verdiepingsvak', het is daarmee één van aangeboden de praktijkvakken naast Beeldende vorming, Muziek, Drama, Bewegingsleer en Techniek.
Van Duits tot Aardrijkskunde
Toen vier jaar geleden het programma met verdiepingsvakken werd geïntroduceerd, bleek er voor AV volop interesse. Eelke: "Er moesten twéé AV-lokalen komen." Leerlingen maken ook filmpjes voor vakken buiten AV en beeldende vorming, zoals Duits en Aardrijkskunde. Eelke: "Want als je de slag kunt maken van wat je hebt geleerd naar een filmpje, betekent het dat je de kern kunt visualiseren. Als docent weet je dan: deze leerling heeft de lesstof echt begrepen."
Volop film dus op het ATC. Gunstig is dat alle leerlingen met een eigen MacBook met iMovie en Adobe Première Pro werken. Eelke: "Je ziet dat leerlingen daardoor handig zijn met filmpjes bewerken, ze hoeven niet uitgebreid les te krijgen over monteren." Eelke's beste tip voor scholen die film in hun curriculum willen, is: gewoon beginnen. "Ga op zoek naar een docent die enthousiast is over film. Bied vertrouwen, tijd en ruimte om dingen uit te proberen en het vak te ontwikkelen."
Curriculum-ontwikkel-uren
Die enthousiaste docent vond Eelke in Henk. Vier jaar geleden begon Henk als docent Audiovisuele Vormgeving op het ATC waarbij hij de invulling voor het vak herinrichtte met zowel aandacht voor het technische als het kunstproces. Henk: "Ik beschouw leerlingen als makers. Wat wil jij vertellen? Wat wil je laten zien? Met het makerschap als ingang krijgt film betekenis voor ze. Vervolgens stel je de vraag 'Hoe doe je dat dan?’ en kun je het hebben over de communicatie van je eigen idee in beeld en geluid. Zelf vind ik dat relevanter dan dat ze een filmtechnisch expert worden."
Toen Henk begon, was hij geen filmexpert. "Ik had de opleiding voor docent beeldende kunst en vormgeving in Arnhem gevolgd en twee jaar fotografie in Antwerpen gestudeerd. Na mijn eerste jaar lesgeven op het ATC waarin ik me in de invulling het vak AV door voorgangers had verdiept en verschillende filmopdrachten aan leerlingen had gegeven, kreeg ik van de directie een jaar lang ontwikkel-uren. Tijdens die uren kon ik het curriculum uitschrijven."
Lesprogramma
Een schooljaar op het ATC bestaat uit drie periodes. Per periode krijgen leerlingen twee opdrachten en soms een wat langer lopende opdracht. Vanaf jaar drie hebben leerlingen die AV kiezen één blokuur AV per week. Henk: "In de vierde klas start het vak voor zowel havo als vwo met het nauwgezet kijken naar een zelfgekozen scène uit een fictiefilm. Wat gebeurt hier nou? Vervolgens maken ze zelf een remake van een paar minuten waarbij ze zichzelf moeten uitdagen als het gaat filmtechnische vormgeving zoals cameravoering.
De tweede AV-opdracht is zelf een muziekvideo maken. Henk: "Bij deze opdrachten hoeven ze nog niet voor het geluid te zorgen. De nadruk ligt op de visuele uitvoering. Ze worden op hun fantasie aangesproken -alles kan en mag- en ze maken kennis met verhaallijnen en het verloop van film van begin tot einde."
" Interviewen is het aanleren van een life skill, want gespreksvaardigheden hebben we allemaal nodig in het leven."
AV-docent Henk Huibers
In periode twee maken ze in tweetallen een documentaire. Het is een langlopend project waarbij het een leerdoel is dat ze alles zelf goed organiseren, lang volhouden, leren omgaan met tegenslagen en zelf naar oplossingen zoeken als ze bijvoorbeeld een afwijzing krijgen van geïnterviewden. Henk: "Interviewen hoort daar ook bij. Wat is een goede openingsvraag bij een interview, wat kun je daarna vragen en wat beter nog niet?".
Life skills
Vanuit de gedachte dat lang niet elke leerling voor een kunstopleiding of journalistiek kiest, vindt Henk het relevant om je als docent af te vragen welke vaardigheden iedereen in het leven nodig heeft. "Daarom gaat AV over filmtechniek maar ook over kunst, burgerschap en kritisch kijken." Het aanleren van gespreksvaardigheden waarbij je doortastend vragen stelt en informatie naar boven krijgt, is een life skill. "Die bagage wil ik leerlingen meegeven."
Zowel havisten als vwo-ers sluiten AV aan het einde van jaar vier af met het maken van een zelfreflectie-presentatie waarin ze drie concrete leerdoelen formuleren en zichzelf beoordelen op de kwaliteit van deze presentatie. De leerlingen in AV-eindexamenklassen werken, na het maken van een zelfportret, aan een individueel eindexamenproject op basis van wat ze in de doorlopen twee jaar samen met beeldende vorming hebben gedaan en binnen een thema.
In vwo 5 is de short film, waarbij de hele klas als crew samenwerkt, één van de opdrachten. Daarnaast maken ze een foto-opdracht, een One-Minute, een Dogma 95 opdracht en sluiten ze -net als in jaar vier- het schooljaar af met een reflectiepresentatie.
In elke jaarlaag film
Nieuw dit jaar op het ATC zijn de lessen in de brugklassen van Birgit waarin film en beeldend samenkomen. In jaar één en twee is het onderdeel van Beeldende Vormgeving. De wens van de school is om het structureel in elke jaarlaag aan te bieden. Birgit heeft zes blokuren per jaar en per klas om haar lessen in verschillende brugklassen te introduceren.
Vorig schooljaar liep Birgit stage op het ATC, zowel bij Henk als bij een docent beeldende vorming. Inmiddels is ze afgestudeerd kunstdocent. Ze studeert verder voor filmdocent omdat film een aansprekende kunstvorm is, maar ook omdat onze maatschappij steeds meer beeldgericht is. "Als communicatievorm wordt film steeds belangrijker." Lessen over film dagen leerlingen uit om aandachtig te kijken en te luisteren: wat zie je, wat hoor je en wat doet film met je? "Beeld en film is een communicatiewijze waar veel over valt te leren, zowel om te begrijpen wat de daadwerkelijke boodschap is als zelf kunnen communiceren."
Verdiepende blik
Birgit behoort tot eerste lichting deelnemers van On the Movie, de éénjarige-post-hbo-opleiding tot filmdocent. "Met deze opleiding ontwikkel je een enorm rijke, brede en tegelijkertijd verdiepende blik." On the Movie-deelnemers leren om les te geven aan de hand van de vijf vaardigheden van de leerlijn film. De deelnemers leren ook om uitdagende filmopdrachten te ontwerpen en Birgit introduceert zulke opdrachten in het klaslokaal.
Een voorbeeld van zo'n opdracht waarin film en beeldend samenkomen is: Maak een stop-motion-filmpje met de Tycoon-games als thema en gebruik daarbij verschillende materialen. Birgit: "Voorafgaand kijken we stop-motion-films en we bespreken ze. Hoe werkt zoiets? Wat voor mogelijkheden zijn er voor de uitvoering, zoals poppetjes, dieren en achtergronden van klei, hout, textiel, karton? Ook denkbaar is de combinatie met (film-) beelden van echte mensen."
Best practice
Als kunstdocent kun je je het lesgeven over film snel eigen maken. "Want die brede basis -van het creatieve proces begrijpen en begeleiden en leerlingen aanspreken- heb je al," zegt Henk. Zijn best practise voor het ontwikkelen van de inhoud van het vak is: zorg ervoor dat je binding hebt met makers. Henk nodigt wisselende experts uit voor een gastles in de klas, zoals een Tegenlicht-regisseur als introductie op een documentaire-opdracht. "Leerlingen vinden het boeiend om het verhaal van de maker zelf te horen."
Zelf leert Henk op die manier ook ontzettend veel over film. "Ik schrijf veel op, bijna wekelijks maak ik notities en het schooljaar erop implementeer ik het in de lessen." Als je interesse hebt in film, ga ermee aan de slag, ook zonder een AV-infrastructuur op school kan het. "Laat leerlingen hun eigen telefoons gebruiken. Met mini-statieven en video-bewerkings-apps kom je een heel eind. Breng het tot leven op je school. Je zult merken dat leerlingen en de school ook gaan geloven in het belang van les over film."
Als filmdocent bleef Henk Huibers niet onopgemerkt want in 2021 werd hij uitgeroepen tot Filmleraar van het Jaar regio Noord Holland. Bekijk het filmpje uit 2021.
Meer School-portretten
Bekijk alle afleveringen waarin schoolleiders en leraren vertellen hoe zij lessen over film in het curriculum van hun school hebben ingepast.
